سواد رسانه ای راهبرد عملیاتی مواجهه با رسانه های نوین
رسانه
امروزه در دنیایی زندگی می کنیم که رسانه ها ما را از هر سو احاطه کرده اند. تاثیر رسانه ها در زندگی انسانهای جامعه به حدی زیاد است که بدون وجود رسانه ها و به خصوص رسانه های خبری، دچار اختلال می شود. به طور مثال فرض کنید، یک روز صبح از خواب بیدار می شوید و به هیچ رسانه های دسترسی ندارید، سوال این است که چگونه از اخبار مطلع می شوید؟ اگر پدر یا مادرتان در شهر و یا کشور دیگری زندگی کنند، چگونه می توانید از حال آن ها با خبر شوید؟ یا چگونه از اخبار مربوط به شهر و یا کشور خود مطلع می شوید؟ بنابراین رسانه ها نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی افراد جامعه ایفا می کنند.
رسانه چیست؟ برای اینکه درباره یک موضوع به شناخت و معرفت برسیم اولین گام ارائه تعریفی نسبتا جامع ومانع درباره آن مفهوم و یا آن موضوع است. بنابراین لازم است ابتدا تعریفی از رسانه ها ارائه نماییم. رسانه معادل فارسی شده کلمه «Medium» می باشد و منظور، آن دسته از وسائلی هستندکه مورد توجه عده کثیری باشد و از تمدن جدید بوجود آمده، است(ساروخانی، 1370: 13). البته این تعریف تا حدی اشکال دارد چرا که در تمدن امروزی بشر وسائل بسیاری تولید و اختراع شده است که مورد توجه عده کثیری می باشد ولی رسانه نیست.
رسانه به معنی هر وسیله ای است که فرهنگ، افکار و عقاید را منتقل می کند و لذا آنچه که اکنون مصداق این تعریف می باشد، وسائلی همچون: روزنامه، مجلات، رادیو و تلویزیون، ماهواره، اینترنت و ... می باشد. بنابراین رسانه وسیله ای است که نقش حامل اطلاعات پیام های از پیش طراحی شده را ایفا می کند و واسطه ای است مابین انتقال دهنده و گیرنده پیام که در طول زمان دچار تحول و پیشرفت گردیده است(احمد زاده کرمانی، 1390: 155).
انواع رسانه ها
دو نوع رسانه وجود دارد: جمعی و غیر جمعی رسانه جمعی به رسانه ای گفته می شود که قصد اصلی فرستنده اش عادت دادن مخاطبان به روشی ثابت برای عرضه محتوا باشد. رسانه غیر جمعی نیز ازکانال های مشابه رسانه های جمعی استفاده می کنند . رسانه جمعی با آسان کردن درک پیام هایشان برای مخاطبان و در عین حال، با بازده بالایی که عرضه می کنند آن ها را شرطی می کنند. به طور مثال اگر به تماشای یکی از برنامه های تلویزیون مشغول باشید، در معرض رسانه جمعی قرار گرفته اید؛ اگر نوار ویدئویی جشن تولد خود را با همان تلویزیون نگاه کنید، در معرض رسانه ای غیر جمعی قرار دارید.
کارکردهای رسانه:
رسانه ها کارکردهای فراوانی در جامعه دارند، یکی از محققان که به طور جدی به بررسی و بیان نقش و کارکرد پیام های ارتباطی در جامعه توجه کرده است، هارولد لاسول، محقق ارتباطات و استاد حقوق در دانشگاه«ییل» است. وی سه کارکرد «نظارت بر محیط»، «همبستگی اجتماعی» و « انتقال میراث فرهنگی» را برای مطبوعات و رسانه ها بر می شمارد(لاسول، 1383: 59؛ به نقل از مهدی زاده، 1391).
کارکرد نظارت بر محیط شامل اخبار و اطلاعاتی است که رسانه ها در مورد رویدادهای مربوط به تحولات اقتصادی و بازار سهام، تغییرات آب و هوایی، مسابقات ورزشی، برخوردهای نظامی، دگرگونی های سیاسی و ... فراهم و به مخاطبان منتقل می کنند. این کارکرد شامل هشدار در مورد وضعیت های پرخطر و بحرانی مانند شرایط خطرناک جوی، موقعیت های پر خطر نظامی، جنگ و کودتا نیز می شود.
کارکرد همبستگی اجتماعی، انتخاب و تفسیر اطلاعات در محیط توسط رسانه هاست. این کارکرد باعث تقویت عادات و آداب و رسوم اجتماعی و حفظ اتفاق آراء در جامعه می شود. کارکرد همبستگی با کنترل و مدیریت افکار عمومی، از تهدیدات ثبات اجتماعی جلوگیری می کند.
در کارکرد انتقال میراث فرهنگی، رسانه ها ارزش ها و هنجارهای اجتماعی و فرهنگی را از نسلی به نسل دیگر انتقال می دهند و با گسترش بنیان تجربه مشترک، انسجام اجتماعی را تقویت می کنند. جامعه پذیری از طریق رسانه ها، فرآیندی است که با جذب و درونی سازی ارزش ها و هنجارهای فرهنگی توسط مردم صورت می گیرد.
چارلز رایت با افزودن کارکرد«سرگرمی» برای رسانه ها، معتقد است که رسانه ها می توانند آرام بخش و شادی آفرین باشند. سرگرم کننده بودن رسانه ها به گریز از مشکلات روزمره و پرکردن اوقات فراغت کمک می کند(مهدی زاده، 1391: 47). البته ناگفته نماند که این کارکرد می تواند منجر به کژکارکردهایی چون غفلت از واقعیت، تنزل سلیقه عمومی و عادت به تن آسایی گردد.
مروری بر تاریخ رسانه ها
حدود 160سال پیش اولین روزنامه ایران با عنوان «کاغذ اخبار» به مدیریت میرزای شیرازی منتشر گردید. و این در حالی است که قدمت روزنامه در غرب به 400 سال پیش می رسد. این در حالی است که رسانه های جهان، امروزه با ظهور پدیده ای به نام اینترنت در اواخر دهه 1960دستخوش تغییر و تحول زیادی شده است. تاسیس آرپانت در سال 1969 به عنوان منشاء پیدایش اینترنت شناخته شد. در حقیقت اینترنت مجموعه ای از میلیون ها رایانه ای است که از طریق شبکه های مخابراتی به یکدیگر متصل اند. به عبارتی دیگر مجموعه ای از هزاران شبکه ماهواره ای- رایانه ای است که تعداد زیادی از رایانه ها را در یک شبکه پیچیده بزرگ و قابل اطمینان به یکدیگر وصل می کند.
تولد اینترنت منجر به شکل گیری مفهومی با عنوان «رسانه های جدید» گردید. بنابه تعریف ویکی پدیا، رسانه های جدید به عنوان محصول فناوری های ارتباطی واسطه مند که با رایانه های دیجیتال عجین شده اند، تعریف می کند. پیش از دهه 80، رسانه ها عمدتا بر مدل های چاپی و آنالوگ نظیر روزنامه ها، تلویزیون، سینما و رادیو متکی بودند.
تولد رسانه های نوین مبتنی بر اینترنت
با به وجود آمدن اینترنت رسانه های الکترونیک نیز دستخوش تغییرات گسترده ای گردید. در 17 ماه مه 1991، یک موسسه پژوهشی در ژنو، معیارها با استانداردهای شبکه جهانی تارنما را منتشر کرد. در ماه مه 1992، یک سال بعد، روزنامه «شیکاگو تریبون» در ایالات متحده آمریکا، نخستین نسخه روزنامه الکترونیکی با نام «شیکاگو آنلاین» را بر روی مانیتور رایانه ها فرستاد. تا ماه آوریل 2001 بیش از 12 هزار رسانه خبری الکترونیکی در ایالت متحده آمریکا موجود بوده است. در وهله اول روزنامه الکترونیکی، نه تنها هزاران رسانه خبری، تارنمای خود را راه اندازی کردند بلکه میلیون ها نفر کاربر و گروه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظایر آن نیز تارنمای خود را وارد شبکه جهانی تارنماها کردند. اما نکته ای که می بایست به آن توجه کرد این است که امروزه دیگر اینترنت را نیز نمی توان فناوری جدید دانست. بلکه آن چه امروزه بیشتر اهمیت دارد، مجموعه در هم تنیده ای از شبکه های رایانه ای است که به وسیله ماهواره، بی سیم و فیبر نوری به یک دیگر متصل شده اند و همین عامل باعث شده است که مدل سنتی ارتباطات جمعی از بنیان تغییر نماید.
با رشد اینترنت و همچنین با استفاده از موتورهای جست و جوی اینترنت که با کلید واژه ها سروکار دارند، میلیون ها نفر در سراسر دنیا به مقادیر عظیم و گوناگونی از اطلاعات آنلاین دسترسی فوری و آسان داشته باشند. که با وجود چنین موتورهای جست و جویی، شبکه جهانی وب در مقایسه با دانشنامه ها و کتابخانه های سنتی، «تمرکز زدایی» غیر مترقبه ای و بی حد و حصر اطلاعات را میسر ساخته است. بنابر قول internet world stats، در 30 دسامبر 2007، 319/1 بیلیون نفر از اینترنت استفاده کردند.که این میزان برای استفاده از یک فناوری که از دهه 90 برای بیشتر مردم دست یافتنی شد، رقمی خیره کننده است. بنابراین در آستانه قرن بیست و یکم دوران تازه ای برای تبادل اطلاعات در جوامع بشری آغاز شده است. عامل «سرعت» در اطلاع رسانی، اصلی ترین عنصری است که که رسانه های نوین از جمله نشریات الکترونیک را بر نشریات نوشتاری تحمیل نموده است.
همانطور که اشاره گردید اینترنت بخشی از رسانه های جدید است چرا که خود اینترنت نیز در حال تغییر و تحول می باشد و در حال ورود به عصر جدیدی می باشد به طوری که امروزه منتقدان و اندیشمندان درباره «وب 2» صحبت می کنند. یعنی نسل دوم جوامع مبتنی بر وب و خدمات میزبانی شده آن که در حال تکامل است. «وب 2» از آن لحاظ با «وب1» متفاوت است که وب سایت های آن به کاربران اجازه می دهند کاری بیش از صرف بازیابی اطلاعات انجام دهند، که شامل یک عنصر اجتماعی می شود که به واسطه آن کاربران می توانند محتوا را تولید و توزیع کنند، اغلب این آزادی را دارند که در آن سهیم شوند و دوباره از آن استفاده کنند. مثال هایی از این دست، شامل وب سایت های شبکه های اجتماعی(نظیر، یوتیوب، مای اسپیس، فیس بوک) و... است که به کاربران اجازه خلق، تدوین و پیوند ساده صفحات وب را می دهد.
بی شک جهان امروز را باید عصر «انفجار اطلاعات» نامید چرا که در فضایی زندگی می کنیم که اطلاعات از همه سو ما را احاطه کرده اند. آلوین تافلر در این باره می نویسد: امروز موج سوم ارتباطات و رسانه ها، با شدت تمام در حال دگرگون کردن و تحول سریع جامعه است. به صورتی که اطلاعات تازه به ما می رسد و ما مجبوریم بایگانی ادراکی خود را دائما با سرعت بیشتری اصلاح کنیم. تصویر قبلی ما از واقعیت فاصله می گیرد و روز به روز توانایی خود را برای پاسخ دادن به مسائل روزمره، بیشتر از دست می دهیم. تا آنجا که احساس می کنیم دیگر از عهده هیچ کاری بر نمی آییم(احمد زاده کرمانی، 1390: 309). بنابراین تا حدی روشن گردید که با رشد رسانه های نوین، مخاطبان دیگر منفعل و صرفا مصرف کننده اطلاعات نیستند، بلکه می توانند به راحتی و به طور فعال به تولید محتوا بپردازند و نظرات خود را منتشر نمایند و در دنیای جدید به نام «فضای سایبر» یا «فضای مجازی» سیر نمایند.
دنیای مجازی[1]
این واژه نخستین بار توسط «ویلیام گیبسون» در داستان علمی – تخیلی «نیورومانسر[2]» به سال 1984 به کار برده شد و در 1990 واژه دنیای مجازی یا محیط مجازی کاربرد بیشتری پیدا کرد. در این داستان افراد مغزهای خود را به رایانه متصل می کردند و می توانستند اطلاعات آن را مشاهده نمایند. آن ها به گونه ای در جهان سفر می کردند که گویی در دنیایی واقعی هستند. واقعیت مجازی در سال 1990 توسط محقق آمریکایی به نام«ایوان ساوسرلند» اختراع شد. او توانست محیطی مصنوعی ایجاد کندکه دیدنی، شنیدنی، احساس کردنی و عمل کردنی بود. مایکل بندیکت در کتاب «مجموعه مقالات فضای سایبر» تعریفی از فضای سایبر ارائه می دهدکه عبارت است از :
فضای سایبر، یک دنیای جدید، یک دنیای موازی است که با خطوط ارتباطی و کامپیوترهای جهان خلق و نگهداری می شود. دنیایی که در آن تردد جهانی دانش، رموز، سنجش ها، شاخص ها، سرگرمی ها وعاملیتِ دیگری انسانی شکل می گیرد: (تاکنون) هرگز بر روی سطح زمین دیده نشده است که امور دیدنی، صداها و حضورها در یک روشنایی عظیم الکترونیک شکوفا شوند.(بل، 1389: 23)
زندگی دوم(Second life):
در سال 2003 برنامه با عنوان «Second Life» (زندگی دوم)، با الهام از فضای مجازی، ساخته شد. خبر تولید چنین برنامه ای در سال 2006 به صورت گسترده منتشر گردید. این برنامه با ایجاد دنیای مجازی مورد علاقه کاربر توانست افراد زیادی را به خود جلب کند. زندگی دوم نمونه ای از کاربرد فضای اینترنت است. در واقع زندگی دوم جایی است که فناوری و ارتباطات اجتماعی در فضای مجازی با یکدیگر تلفیق می شوند. در این برنامه هر کاربر یک شهروند محسوب می شودو این امکان را دارد که آنگونه که دوست دارد خود را تجسم کند. در دنیای مجازی زندگی دوم، هر شهروند قادر است در محیطی سه بعدی، جنسیت خود را انتخاب نماید و آنگونه که مورد علاقه اوست چهره، زنگ پوست و مو، لباس شغل، محل سکونت، وسائل زندگی و هر چیزی که مورد علاقه اوست را ایجاد نماید. این برنامه تنها یک مثال ساده از فضای مجازی می باشد در حالی که امروزه شاهد رشد و افزایش شبکه های اجتماعی می باشیم، به طوری که افراد زیادی به عضویت این شبکه ها درآمده اند.
فضای مجازی، دنیایی جدید را برای افراد رقم زده است و روز به روز بر گرایش به استفاده نمودن از فضای مجازی افزوده می شود. این گرایش به حدی است که در برخی مورد منجر به شکل گیری «اعتیاد اینترنتی» می گردد. چرا که دنیای مجازی جدید به افراد این امکان را می دهدکه رویاها و تخیلاتی را که در عالم واقع امکان تحقق آن وجود ندارد در این دنیای مجازی تحقق بخشند. در چنین فضایی فرد می تواند ملیت، نام و نام خانوادگی، ملیت و حتی فرهنگ خود را انتخاب نماید. اما آیا واقعا علت گرایش به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی فقط همین موارد است؟
علل گرایش به فضای مجازی و رسانه های سایبر
علل گرایش به فضای مجازی در بین افراد و به خصوص نوجوانان و جوانان مربوط به ویژگی های خاص و منحصر به فرد این فضا می باشد، که به برخی از آن ها اشاره می گردد.
1- جدایی میان زمان و مکان :
در فضای مجازی چیزی به عنوان زمان و مکان معنایی ندارد. مخاطب و استفاده کنندگان فضای مجازی برای دست یابی به اطلاعات خاص هیچ گاه منتظر زمانی خاص نمی مانند، چرا که هر زمان که اراده کنند می توانند از محتوای موجود در فضای رسانه های سایبر و فضای مجازی استفاده نمایند. همچنین افراد می توانند بدون اینکه از لحاظ جغرافیایی تغییر مکان بدهند از اطلاعات موجود در کشورها و یا مکان های دیگر کسب اطلاع نمایند. در ضمن حتی اختلاف ساعت با سایر کشورها نیز برای دسترسی به اطلاعات موجود در رسانه های سایبر نیز هیچ مفهومی ندارد. به علاوه برای این رسانه ها، هیچ مشکلی از نظر توزیع هم وجود ندارد، نه برف، نه باران، نه کمبود وسائل نقلیه زمینی و دریایی و نه مشکل تنظیم ساعت ارسال نشریه با خطوط هوایی، هیچ کدام مطرح نیست. بنابراین مکان و زمان در این فضا معنا و مفهوم خود را از دست داده اند و به پدیده ای تبدیل شده است که دیوید هاروی نام «فشردگی زمان- مکان» را بر روی آن نهاده است.
2- تجربیات متنی جدید:
فضای مجازی این امکان را به افراد می دهدکه همه روزه با صور متنی، بازی های رایانه ای جدید، فرا متن ها سروکار داشته باشند. به این معنا که هر روز صبح که افراد از خواب بر می خیزند با دنیای جدید و امکانات جدید مواجه می شوند. که هر کدام از این امکانات به تنهایی کافی است تا فرد را ساعت ها غرق در خود نماید.
3- امکان استفاده و تولید پیام های گرافیکی و چند رسانه ای
در فضای مجازی و رسانه های سایبر افراد می توانند علائم، تصاویر، گرافیک، صوت، کلیپ و.... را ضمیمه پیام ارسالی خود نمایند تا تاثیر گذاری مطالب و پیام های خود را چند برابر نمایند.
4- امکان ارتباط بی واسطه
فضای مجازی به افراد جامعه این امکان را می دهدکه هر فرد به عنوان یک روزنامه نگار و یا یک خبر نگار عمل نماید و برای ارسال پیام خود احتیاج به مجوز هیچ فرد و نهادی نداشته باشد. به عبارت دیگر هر دو طرف ارتباط می توانند همیشه به یکدیگر دسترسی داشته باشند و همچنین امکان پس فرست هم به طور لحظه به لحظه برای طرفین موجود است.
5- تعاملی بودن
به این معناست که فضای مجازی امکان پاسخگویی یا نوآوری و خلاقیت به وسیله کاربر برای عرضه دیدگاه هایش به منبع یا فرستنده را فراهم می آورد و مخاطبان رسانه ها نیز می توانند اطلاعات و مطالب خود را برای رسان ها ارسال نمایند.
6- امکان شخصی شدن محتواها
در این فضا افراد می توانند مطالب خود را برای یک نفر انتشار دهند و همچنین می توانند از روزنامه ها بخواهند که اطلاعاتی خاص و مورد علاقه فرد را در اختیارش قرار دهد. به عبارتی دیگر می تواند مطالب خود را سفارشی نماید.
7- جهت افقی ارتباطات
در مدل های کلاسیک ارتباطات، همواره جهت ارتباط به صورت عمودی و از بالا به پایین بوده است که از جمله آن ها می توان به مدل گلوله جادویی و مدل شنون-ویور اشاره کرد. اما با رشد فضای مجازی، این امکان برای افراد فراهم آمده است که ارتباط عمودی از پایین به بالا و همچنین ارتباط در جهت افقی داشته باشند.
8- حضور اجتماعی:
حضور در شبکه های اجتماعی، این احساس را در افراد به وجود می آورد که فرد در جامعه مجازی حضور اجتماعی فعال دارد و به نوعی تصور عدم انزوا در وی ایجاد می گردد.
رسانه و تاثیرات آن بر هویت جوانان و نوجوانان
عوامل گوناگونی بر هویت نوجوانان و جوانان تاثیر می گذارد که از جمله آن می توان به خانواده، مدرسه، جامعه و گروه همالان (همسالان) اشاره کرد. اما امروزه با رشد و توسعه رسانه های جمعی می بایستی این رسانه ها را نیز به عنوان عوامل مهم در شکل گیری هویت و شخصیت قلمداد کرد. از جمله این رسانه ها تلویزیون و مطبوعات از جایگاه ویژه ای برخوردارند. به عبارتی دیگر می توان این رسانه ها را به عنوان عامل شکل دهنده آموزش و پرورش غیر رسمی یک کشور تلقی کرد و لذا نقش بسیار مهمی را در تربیت و شکل دهی به هویت نوجوانان و جوانان ایفا می کند. در قرن اخیر رسانه های جمعی عهده دار بسیاری از کارکردهایی شده اندکه درگذشته به دوش والدین، موسسات فرهنگی و مذهبی بوده است. حضور رسانه ها در منزل و مشغول ساختن اعضای خانواده به پیام های خویش بحث شده که ارتباط مستقیم بین والدین و فرزندان تا حد زیادی تحت الشعاع برنامه های رسانه ای قرار گیرد. یک چهارم یا بیشتر ساعات بیداری، کودکان یا نوجوانان در یک محیط معنایی به سر می برند که پدر و مادر نقشی در بوجود آوردن آن ندارند(اولسون، 1377: 379؛ به نقل از احمد زاده کرمانی، 1390: 165). هنری ماسن(1370) در بحث عوامل اجتماعی شکل گیری هویت در کودکان، به سه دسته از عوامل بیرون از خانواده اشاره می کند که عبارتند از : مدرسه، همالان و تلویزیون . وی از این میان تلویزیون را به عنوان یک عامل مهم در اجتماعی کردن و افزایش رشد شناختی کودکان می داند. رادیو و تلویزیون، حتی به صورت تفریحی نیز کارکردی آموزشی دارند.
مروری بر نظریات مطرح شده پیرامون تاثیرات رسانه ها همچون رادیو و تلویزیون فارغ از جهت گیری های مثبت و منفی آن، نشان از اهمیت تاثیرات رسانه بر هویت و رفتار افراد و به خصوص نوجوانان و جوانان دارد. اما با رشد و توسعه رسانه های جدید مبتنی بر وب 2 این تاثیرات بسیار مهم تر از سابق گردیده است چرا که این رسانه ها همچون رادیو و یا تلویزیون به صورت یک طرفه به ارائه محتوا نمی پردازد، بلکه مخاطبان نیز خود به عنوان تولید کننده محتوا، با رسانه ها و مخاطبان دیگر به تعامل می پردازند. از سویی دیگر رسانه های جدید کارکردهای فراوانی در حوزه آموزش ایفا می کنند . قبل از تولد این رسانه ها دانش آموزان می بایستی با مطالعه کتابهای درسی خود و با به خاطر سپردن دروس به کسب علم و دانش می پرداختند، اما امروزه رسانه ها می توانند با جذابیت بیشتری به ارائه محتوای آموزشی بپردازند. بنابراین با ظهور رسانه ها، مقوله آموزش نیز دستخوش تغییرات گسترده ای شده است. که در صورت عدم توجه به این مساله مهم، رسانه های جدید می تواند به صورت مساله ای چالش برانگیز برای خانواده ها و به خصوص نسل جوان مطرح گردد.
دکتر مسعود کوثری، استاد دانشگاه تهران و چهره شناخته شده ارتباطات، در مصاحبه ای با مجله مدیریت ارتباطات درباره رسانه های نوین، استفاده از نرم افزارهای مبتنی بر وب 2 و چالش های رسانه های تعاملی چنین عنوان می دارد:
«کارکردن با این نرم افزارها خیلی از مسائل در روابط خانوادگی را به سطح نرم افزار و شبکه می آورد. یعنی اگر در قدیم کسی دختر عموی خود را سالانه در مراسم و جشنی می دید و از طریق اطلاعات فامیلی می توانست درباره او خبر کسب کند، الان خیلی ساده تر از طریق وایبر می تواند از او خبردار شود. الان عکس هایی از او می بیند که قبلا ممکن بود سال ها طول بکشد تا ببیند و سرعت روابط و کنترل اجتماعی خیلی افزایش پیدا کرده است. در این میان با توجه به اینکه جامعه ما تمرین ندارد، وقتی به این سطح می آید ممکن است اشتباهاتی نیز رخ بدهد. مثلا یک لطیفه نامناسب را برای گروهی از همکاران خود ارسال می کند و این موضوع می تواند تعادلات زیادی را به هم بزند از جمله تصور آدم نسبت به فرد و تصور فرد نسبت به خود . گاهی نیز دعوا و دلخوری هایی نیز در کنار آن ایجاد می شود. حتی گاهی پیش آمده عکس هایی که خیلی خصوصی بوده در اثر یک اشتباه به گروه های غیر خویشاوند ارسال شده است. این عدم تمرین مسائلی را به سطح شبکه های قابل کنترل می آورد که ما در سنین میانه هنوز تمرینی برای آن نداریم.»[3]
بنابراین با توجه به مطالب بیان شده می توان اینطور نتیجه گرفت که با رشد و توسعه رسانه های جدید، ظرفیت های ارتباطی جدید در حال شکل گیری است. دیگر مدیریت این رسانه ها، تنها با پالایش و محدود سازی دولتی میسر نمی باشد، چرا که همه روزه شاهد شکل گیری رسانه و یا شبکه های جدید اجتماعی جدید می باشیم. به همین دلیل مخاطبان رسانه ها و شبکه های اجتماعی می بایستی به مهارتی تحت عنوان سواد رسانه ای مجهز گردند.
[1] Cyber Space
[2] New Romanser
[3][3]مصاحبه با ماهنامه«مدیریت ارتباطات»، شماره 52، شهریور ماه 1393
