سواد رسانه ای؛ ضرورت شناخت قواعد جهان مجازی
همه یک روز کودک بوده ایم و با قواعد بازی آنها آشناییم. انسان‌های کوچک و ساده‌ای که هنوز با دنیای پیچیده بزرگترها آشنا نشده‌اند اما در عین حال بازی هایشان قواعد سختگیرانه خود را دارد. وقتی کودکی به خانه دیگری می‌رود و در زمین غریبه‌ها بازی می‌کند ناچار است قواعد او را بپذیرد. عروسکی را که او به دستش می‌دهد قبول کند و نقشی که او می‌دهد در بازی بپذیرد. این قوانین ساده اما ناعادلانه مربوط به وقتی است که یک کودک در زمین همسایه بازی می‌کند.
اما وقتی کودک بزرگ می‌شود و عروسک‌های ساده کودکی جای خود را به وسایل پیچیده بازی مثل لوازم دیجیتالی و ارتباطی نوین می‌دهد هنوز قانون بازی عوض نشده است.
این بار زمین بازی یک مکان فیزیکی نیست. یک مکان مجازی است که در آن حقایق زندگی شما رقم می‌خورد؛ زمینی که متأسفانه هنوز خانه همسایه است.در اغلب موارد نه سخت افزار و نه نرم افزار آن توسط ساکنان خانه ما ساخته نشده است.
بیگانه‌ها آن را ساخته‌اند، برای خودشان، فرهنگ خودشان ونیازهای خودشان که چه بسا این فرهنگ در بسیاری موارد نه تنها با ما همسو نیست، بلکه در تناقض یا تضاد هم هست.
با نگاهی به محصولات رسانه‌ای و ابزارهای ارتباطی نوین و محتوای تولید شده در آن می‌توان به این ماجرا پی برد.تبعیض‌های نژادی در فیلم‌ها و بازی ها، کدهای خصمانه مربوط به مذاهب اسلامی در تولیدات فرهنگی، نمادهای خاصی که ابرقهرمانی این همسایه‌های فرهنگی را در بازی برجسته می‌کند و.... همه ساده ترین چیزهایی است که می‌توان در یک نگاه گذرا دریافت.
اما وقتی در زمین دیگران بازی می‌کنید چه باید بکنید که ابتکار عمل را به دست بگیرید؟
قدرت متقاعد‌سازی از طریق محتوای مناسب، تولید محتوا و ساختارهای مبتکرانه و خلاقانه، بومی‌سازی هرچه بیشتر اطلاعات و استفاده از این ابزارها و محتوا‌های ارتباطی با دقت و وسواسی که لازمه آن سواد رسانه‌ای است و افزایش روز افزون دانش و علم که زبان این روزگار است بسیار ظریفانه می‌تواند کمک کند تا شما زمین بازی را به خود اختصاص دهید. این برآیند کلی دیدگاه‌های متخصصان ارتباطات است.
یک شورا برای یک شبکه
جامعه شبکه‌ای سال‌ها است که شکل گرفته و تارهای آن مدتی است که جامعه ما را نیز در بر گرفته است. ازدواج‌های مجازی، خریدهای مجازی، دزدی‌ها و کلاهبرداری‌های مجازی و کیف قاپی‌های مجازی و زبان و ادبیات مجازی نیز از مزایا و معایب این ورود دیر هنگام است.
شورای عالی فضای مجازی اسفند ۱۳۹۰ به فرمان رهبر معظم انقلاب تشکیل و موظف شد مرکز ملی فضای مجازی کشور را راه‌اندازی کند.
در اهمیت این شورا همین بس که بالاترین مقام از قوای سه گانه و نهادهای فرهنگی و سیاسی و امنیتی کشور در آن عضو هستند.
رئیس جمهور، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صداوسیما، دبیر شورا و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش و پرورش، وزیر اطلاعات، وزیر دفاع، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،فرمانده ناجا و دادستان کل کشور اعضای حقوقی این شورا را تشکیل می‌دهند.
بخشی از وظایف و اهداف این شورا توسط دبیر آن چنین اعلام شده بود:
شورای عالی فضای مجازی بر اهمیت گسترش فرهنگ اسلامی ایرانی در فضای مجازی و بهره‌گیری از فرصت‌ها در جهت پیشرفت کشور ضمن صیانت از آسیب‌های تسلط فرهنگ، زبان و ارزش‌های غربی در این فضا تأکید دارد. مدیریت حوزه‌های مختلف کشور برای ورود به فضای مجازی از وظایف این شورا است. محمد حسن انتظاری دبیر سابق این شورا که با توجه به تحولات فناوری و همگرایی تمام مجراهای ارتباطی و اطلاعاتی بر بستر شبکه اینترنت پیش‌بینی کرده بود که تا سال ٢٠٢٠ اتصال همه ابزارهای زندگی بشر به اینترنت را در قالب «اینترنت همه اشیا» در پیش خواهیم داشت. چشم اندازی که وی ترسیم کرده است بی‌شباهت به دنیایی که بیش از دودهه قبل تافلر پیش‌بینی کرده بود نیست: «توسعه و تلفیق هوش مصنوعی با موجودات زنده (ارگانیزم سایبرنتیک)، ایجاد محیطهای واقعیت مجازی، ابزار هیبرید و جامع برای تمام فضای ارتباطات و اطلاعات و تلویزیونهای تعاملی» از جمله تحولاتی است که با آن در سال‌های آتی مواجه خواهیم بود. لزوم صیانت اطلاعات حیاتی و ملی کشور،حفظ هویت ملی، اعمال حاکمیت ملی و ظهور قدرت‌های جدید در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی از پدیده‌های ناگزیر جهان شبکه‌ای است که ما به سمت آن پیش می‌رویم و همان‌گونه که علمای ارتباطات نیز گفته‌اند کارآمد ترین سرمایه در این عرصه تجهیز شدن به سلاح علوم و فناوری در عرصه بین‌المللی است.
گذر از شیوه‌های سنتی کشور به سمت نظام نوین چیزی است که این شورا در برنامه کار خود دارد.
بزودی باید تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کشور جهت ورود به عرصه فضای مجازی مدیریت شود. استفاده از فرصت‌ها برای گسترش فرهنگ ملی در این فضا از دیگر برنامه‌های پیش رو است که برای رسیدن به آن باید بخش‌های فرهنگی کشور همگام با تحولات فضای مجازی و بر اساس آموزه‌های اسلامی حرکت کنند تا فضایی سازگار با اسلام و فرهنگ ملی ایجاد شود. این شورا بیش از پیش بر گسترش اقتصاد اطلاعاتی و دانش بنیان و توسعه اجتماع انسانی بر پایه شبکه اینترنت و جذب استعدادها بویژه در حوزه محتوا در فضای مجازی تأکید دارد، چیزی که سبب شده است غرب با جذب استعدادهای درخشان در همه زمینه‌های علمی از امروزآینده را طراحی کند.
زمین بازی را مال خود کنیم
با پیشینه فرهنگی غنی و زمینه دینی و معنوی جوانان جامعه و آموزش و آگاهی می‌توان فضای سایبری را متحول ساخت. این اعتقادی است که رئیس جمهور برآن تأکید دارد.
ریاست جمهوری نیز به عنوان رئیس این شورا در نطقی به مناسبت روز جهانی ارتباطات در سال 93 بر پایان دوران پیام‌های یک‌طرفه تأکید کرده و به زمانی اشاره کرده است که جایگاهی برای استبداد پیام وجود نداشته و پیام‌ها از طریق تریبون‌های یک‌طرفه اعلام نمی‌شود.
دکتر روحانی با بیان اینکه هر پیامی که در دنیا بازتابی وسیع‌تر دارد، قوی‌تر و تأثیرگذارتر است، گفت: دنیای سایبری باید یک فرصت تلقی شود، نه اینکه به گونه‌ای باشد که گویا به‌خاطر اضطرار و ناچاری وارد آن شده‌ایم.
دکتر روحانی با بیان اینکه امروز مفهوم علم، ترویج و تبلیغ در دنیا تغییر کرده است، می‌گوید در عصر امروز نمی‌توان بدون استفاده از فضای جامعه جهانی به دنبال اجرای اقتصاد مقاومتی بود. به اعتقاد وی در مسیر مقابله با تهاجم فرهنگی باید فعال و شجاع وارد صحنه شد و نباید منزوی و ترسو باشیم، باید بخش وسیعی از فضای مجازی را دانشجویان، فرهیختگان و جوانان کشور در اختیار گرفته و هویت اسلامی – ایرانی و اسلام رحمانی را به دنیا معرفی کنند.
الفبا را بیاموزیم
داستان را از بازی بچه‌ها شروع کردیم بیایید به همان جا هم ختم کنیم. هیچ کس کودکی را که الفبا نیاموخته برکرسی استادی نمی‌نشاند.اگر نگاهی به تاریخچه شبکه‌ای شدن جهان بیندازیم می‌بینیم که اینترنت در دهه ۱۹۶۰ توسط سازمان‌های نظامی ایالات متحده امریکا برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی برای ساخت شبکه‌ای مستحکم، توزیع شده و باتحمل خطا سرمایه گذاری شد. این پژوهش به همراه دوره‌ای از سرمایه‌گذاری شخصی بنیاد ملی علوم امریکا برای ایجاد یک ستون فقرات اینترنت جدید، سبب شد تا مشارکت‌های جهانی آغاز شود و از اواسط دهه ۱۹۹۰، اینترنت به صورت یک شبکه همگانی و جهانشمول در بیاید. یعنی 26 سال است که دنیا رسماً وارد شبکه شده و 30 سال پیش از آن امریکا در موردش تحقیق و بررسی کرده است.
اینترنت در ایران
خیلی زود اینترنت وارد شد و بزودی نخستین دامنه «.ir» برای ایران ثبت شد.آنچه در غرب به پشتوانه نظامی پدید آمده بود در ایران برای مدت‌ها در سطح جامعه محدود به وب‌گردی و ارتباطات راه‌دور و در دانشگاه‌ها تحقیقات علمی می‌شد. همان سال‌هایی که نخستین سواد آموختگان دانش رسانه‌ای از مدارس غرب فارغ التحصیل می‌شدند، ما هنوز الفبای وب داری و شبکه گردی را نیاموخته بودیم که هریک دامین دار و فعال مجازی شدیم آن هم وقتی که دست به گریبان محدودیت پهنای باند و ذوق زدگی محتوای بی‌انتهای تحت وب و چالش فیلتر و فیلتر شکن و تحریم خدمات دهندگان و میزبانان وب بودیم.
تجارت الکترونیک را نیز بدون اعتبار جهانی در این شبکه آغاز کردیم.از سال ۱۹۹۳،که ایران به شبکه جهانی پیوست، تعداد کاربران اینترنت در ایران روند فزاینده‌ای داشته‌است. حتی تا 10 سال پیش محتوای فارسی تولید شده در فضای وب به قدری اندک بود که در جست‌و‌جوهای اینترنتی چیزی عایدمان نمی‌شد.
پس ما خیلی زود به شبکه پیوستیم اما خیلی دیر به فکر ساماندهی آن افتاده‌ایم.گرچه در صورت آموزش فراگیر سواد رسانه‌ای و تبیین اهمیت تولید محتوای علمی و فرهنگی، چنان که بزرگان نیز بر آن باور دارند، امروز پتانسیل زیادی میان جوانان وجود دارد که بتوان به تسخیر شبکه‌های مجازی توسط محتوای خودی امیدوار بود. نگاهی به خیل کاربران ایرانی و جوان شبکه‌های اجتماعی مؤید این باور است.
تنها کافی است اندیشه‌های کاربران متمرکز و هدفمند باشند و به جهان شبکه‌ای به عنوان یک استراتژی آینده نگر نه یک تفریح زودگذر نگاه شود. آغاز آموزش سواد رسانه‌ای در مدارس ایران را می‌توان در این راه به فال نیک گرفت.
به نقل از روزنامه ایران
